Pierre Spaninks: ‘Hoe ik ga stemmen, op 15 maart’

Pierre Spaninks is ZZP-expert. Hij onderzoekt de rol van zelfstandige professionals in economie en samenleving. Daar spreekt, schrijft en adviseert hij over.

Natuurlijk ga ik stemmen op 15 maart, voor de nieuwe Tweede Kamer. En natuurlijk kijk ik daarbij naar wat partijen van plan zijn met zzp’ers. Want dat gaat ook over mij.

Als ik mijn keuze bepaal, doe ik dat niet zozeer op basis van de verkiezingsprogramma’s als wel op basis van de standpunten die ik partijen de afgelopen vier jaar heb zien innemen. Het beeld dat me daarvan is bijgebleven, toets ik aan mijn eigen visie en aan de prioriteiten die ik daaruit afleid. Maar dan ben ik er nog niet…

Wat die visie betreft: zzp’ers hebben zich een vaste plaats verworven in de Nederlandse samenleving. Ze zijn daar niet meer uit weg te denken. Er is in de economie, op de arbeidsmarkt, in de samenleving een nieuwe werkelijkheid ontstaan, en de overheid moet die nodig onder ogen zien.

Geef zzp’ers de ruimte om te ondernemen

Veruit de meeste zzp’ers zijn mensen die er bewust voor hebben gekozen om als ondernemer door het leven te gaan, om hun vak uit te oefenen voor eigen rekening en risico, zonder personeel. Zo kunnen zij hun professionaliteit optimaal tot zijn recht laten komen, zo kunnen zij hun klanten de hoogste kwaliteit leveren tegen de laagste kosten, en zo kunnen zij in hun eigen leven de beste balans realiseren tussen werk en privé.

Gedwongen zelfstandigheid (waarbij iemand uit loondienst wordt ontslagen om als zzp’er weer te worden ingehuurd) is naar mijn beste weten een marginaal verschijnsel. Voor zover het bestaat heeft het economisch geen impact: verdringing van vast werk is nooit aangetoond. En de eerste zzp’er die zijn of haar vaste baan heeft opgezegd louter en alleen om in aanmerking te komen voor zelfstandigenaftrek, moet nog worden gevonden.

Zelfstandigen zonder personeel wordt vaak verweten dat zij niet bijdragen aan innovatie en dat zij geen werkgelegenheid creëren. In werkelijkheid zijn zzp’ers juist pioniers die perspectieven openen op nieuwe, effectieve praktijken om werk te organiseren, om arbeidsrelaties vorm te geven, om in een netwerk kennis over te dragen, en vooral: om klanten blij te maken. Dat is de bijdrage van zzp’ers aan de innovatie.

Als het nodig is voor het bereiken van die doelstellingen, groeien zzp’ers door en scheppen zij extra arbeidsplaatsen. Als het niet nodig is, niet. Doordat zij hun organisatie ‘lean and mean’ houden, blijven er arbeidskrachten over voor andere bedrijven die voor hun processen juist wel behoefte hebben aan personeel in loondienst. Dat is de bijdrage van zzp’ers aan de werkgelegenheid.

Het is daarom de hoogste tijd om te breken met het beleid van de laatste vier jaar, dat er alleen maar op was gericht de toename van het aantal zzp’ers een halt toe roepen en de zogenaamde ‘schijnzelfstandigen’ uit het systeem te halen. In plaats daarvan is er dringend behoefte aan een beleid dat zzp’ers de ruimte geeft om te ondernemen.

Prioriteiten

 Er is nogal wat gepasseerd de afgelopen kabinetsperiode en er hangt nogal wat in de lucht voor de volgende, als het over zzp’ers gaat. Ik zie vier grote thema’s: de wet DBA, verzekeringen en pensioenen, cao-afspraken en minimumtarieven, en – niet te vermijden – de zelfstandigenaftrek. Wat zijn mijn prioriteiten, op die vier thema’s?

Wet DBA

• De wet DBA heeft gefaald op alle fronten. Om de inhuur van zzp’ers weer op gang te brengen, moet het nieuwe kabinet onmiddellijk zelfstandigheid erkennen als uitzondering op de loonheffingen.
• Als voldoende blijk van zelfstandigheid geldt de combinatie van a) inschrijving van de zzp’er als ondernemer in het Handelsregister en b) de uitdrukkelijke wil van opdrachtnemer en opdrachtgever om hun samenwerking geen dienstverband te laten zijn.
• Schijnconstructies moeten worden bestreden. Dat kan gewoon op basis van het geldende arbeidsrecht en de bijbehorende jurisprudentie. Een moeizaam en langdurig proces om de begrippen ‘persoonlijke arbeid’ en ‘gezag’ te herijken, is daar niet voor nodig. Wel een goed georganiseerde Belastingdienst met capabele mensen die ook snappen wat het is om ondernemer te zijn.

Verzekeringen en pensioenen

• Uiteindelijk moeten we toe naar een sociaal stelsel waarbinnen rechten en plichten zijn gekoppeld aan de individuele burger in plaats van aan zijn of haar positie op de arbeidsmarkt.
• De bestaande voorzieningen moeten worden omgebouwd naar een basisstelsel waar iedereen naar vermogen aan mee betaalt en waaruit iedereen die dat nodig heeft een uitkering krijgt op een waardig niveau. Wie meer kan en wil opbouwen dan die basiszekerheid, kan zich daar vrijwillig voor bijverzekeren.
• Zolang dat algemene basisstelsel er niet is, mogen er geen nieuwe verplichtingen worden ingevoerd speciaal voor zzp’ers.

CAO-afspraken en minimumtarieven

• Collectieve arbeidsovereenkomsten zijn een zaak tussen werkgevers en werknemers. Afspraken over zzp’ers horen daar niet in thuis. CAO’s die toch zulke afspraken bevatten, mogen niet algemeen verbindend worden verklaard.
• Prijsvorming is een zaak tussen een ondernemer en de markt. Minimumtarieven voor zzp’ers passen daar niet bij. Ze werpen alleen maar belemmeringen op voor nieuwe toetreders en innovatieve businessmodellen, en drijven zo de prijs voor consument op.
• ZZP’ers die uit hun bedrijf structureel onvoldoende inkomen halen moeten niet worden gepamperd maar juist worden gestimuleerd om naar nieuwe wegen te zoeken.

Zelfstandigenaftrek

• De winst die een ondernemer maakt, is niet te vergelijken met het loon dat een werknemer ontvangt. ZZP’ers lopen ondernemersrisico, moeten investeren in zichzelf en in hun bedrijf, moeten nieuwe producten en diensten ontwikkelen, en moeten zelf voorzieningen treffen om een terugval in inkomen op te kunnen vangen.
• Met al die omstandigheden houdt het fiscale regime voor de IB-ondernemer terecht rekening. Aan de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek mag dan ook niet worden gemorreld.
• Een extra arbeidstoeslag voor werknemers is niet aan de orde. In plaats van ‘het speelveld gelijk maken’ zou die juist de balans verstoren.

Wat wordt het nou?

Gaat mijn stem dan straks naar de partij met wie ik me als zzp’er het meest verwant voel? Dat zou kunnen, maar een automatisme is het niet. Ik ben namelijk meer dan die zzp’er. Ik ben ook echtgenoot, vader, misschien ooit opa, buurtbewoner, consument, burger – noem maar op. Dat brengt allemaal verantwoordelijkheden met zich mee. En die ga ik proberen met elkaar te rijmen, op 15 maart.