Aukje Nauta (1967) is mede-eigenaar van Factor Vijf Organisatieontwikkeling. Tot 2016 was ze bijzonder hoogleraar ‘Employability in werkrelaties’ vanwege de Nederlandse Stichting voor Psychotechniek aan de Universiteit van Amsterdam, en kroonlid van de SER. Interessegebieden: duurzame inzetbaarheid, vernieuwing van arbeidsrelaties, conflicthantering, organisatieontwikkeling en sociale innovatie.
Veel politici vrezen dat zelfstandigen niet zelfstandig genoeg zijn. Die vrees is deels terecht. Zo heb ik een kennis, ik noem hem Hans, die het maar niet lukt om opdrachten binnen te slepen. Hij heeft de zorg voor twee kinderen, samen met een vrouw wier baan geen vetpot is en die maar zo weggereorganiseerd kan worden. De maandelijkse hoge lasten van hypotheek en studerende kinderen maakt dat hij zo gefikseerd is op geld, dat al zijn berichten op sociale media een nogal wanhopige zelfpromotie uitstralen, waardoor hij opdrachtgevers eerder afstoot dan aantrekt.
Meerdere politieke partijen vragen zich af hoe ze beleid kunnen ontwikkelen dat zelfstandigen zelfstandiger maakt. Een aantal partijen wil dat zelfstandigen zich gaan verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Anderen willen een pensioenplicht. Eerlijk gezegd verbaas ik me over deze ienieminie-oplossingen. Gaat dit Hans helpen? Hans, die inderdaad niet verzekerd is tegen arbeidsongeschiktheid en die al helemaal geen geld heeft om opzij te leggen voor later? Nee, natuurlijk niet! Het probleem van Hans zit hem heel ergens anders. Hans is eigenlijk helemaal niet geschikt om zelfstandig te ondernemen. Hij zit niet op z’n plek – anders had hij wel genoeg opdrachten.
Het ware probleem: veel mensen zijn onvoldoende duurzaam inzetbaar
Beter dan komen met lapmiddeltjes, zouden politici daarom moeten uitzoomen om zicht te krijgen op het ware probleem. Dat is dat veel mensen onvoldoende duurzaam inzetbaar zijn. Deze inzetbaarheid staat los van de aard van hun (arbeids-)contract! Voor sommige zelfstandigen geldt dat ze onvoldoende of slecht betaalde opdrachten hebben. Voor sommige flexwerkers geldt dat ze maar geen duurzame plek op de arbeidsmarkt kunnen vinden. En voor sommige werknemers geldt dat ze vastgeroest zijn; hun gouden kooi belemmert hen om de plek van hun dromen te zoeken en te vinden, en maakt hen weerloos tegen onverhoopt verlies van hun baan.
Dit probleem vereist hoognodig een multidisciplinaire, liefst a-politieke maar juist wetenschappelijke diagnose en oplossing. Waar het om gaat is: hoe zorgen we dat iedereen ‘dynamisch op z’n plek is’? Welke context is daarvoor nodig?
Tot nu toe wordt mijn discipline, de sociale- en organisatiepsychologie, te veel buiten beschouwing gelaten als het gaat om het vormgeven van die context. We kijken te veel naar juridische regels en economische prikkels, en te weinig naar psychologische ‘nudges’; duwtjes in goed Nederlands. Een voorbeeld van een slim duwtje zou zijn om, als je dan toch wilt dat zzp’ers zich verzekeren, te gaan voor een opt-out systeem. Iedere zzp’er is dan by default verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid, tenzij hij of zij zelf kiest voor niet-verzekeren.
Arbeidsmarktexperimenten opzetten én uitvoeren.
Om het hogere doel van duurzame inzetbaarheid voor elkaar te krijgen, moeten we nadenken over een veel bredere context waarin regels, prikkels en duwtjes elkaar versterken. Ik pleit daarom voor een Behavioral Insights Team van juristen, economen, psychologen en wat hands-on types, die samen diagnoses maken, acties op touw zetten en evalueren wat werkt. Die, kortom, arbeidsmarktexperimenten opzetten én uitvoeren. Een idee voor zo’n experiment heb ik al vast. Zou een employabilitycontract van maximaal vijf jaar, waarin mensen tachtig procent werken en twintig procent van hun tijd besteden aan leren en innoveren niet dé manier zijn om veel meer mensen goed op hun plek te krijgen en te houden? Een vijfjarig contract is lang genoeg om een hypotheek te krijgen en kort genoeg om mensen bewust te maken van het belang om hun skills up-to-date te houden. En met die twintig procent ontwikkeltijd kunnen mensen bovendien werken aan hun zogenoemde ‘Plan B’.
Of het echt zo zou uitpakken? Eerlijk gezegd: dat weet ik niet. Net zoals velen van de zogenoemde experts op de arbeidsmarkt niet goed weten wat werkt en wat niet. Daardoor ‘rommelen’ we vaak wat aan in de regelgeving – met als gevolg wetten als de WWZ en de Wet DBA, die vervolgens in de praktijk desastreus uitpakken.
Pleidooi
Daarom is mijn belangrijkste pleidooi:
- Neem als uitgangspunt de visie dat iedereen het verdient om een goede plek op de arbeidsmarkt te verwerven én te houden. Dat duurzame inzetbaarheid de belangrijkste sleutel is om dit te realiseren.
- Richt een team van gedragsexperts van diverse pluimage op die continu diagnoses, acties en evaluaties rondom de arbeidsmarkt doen. Zorg dat we met de inzichten die dat oplevert evidence-based beleid kunnen maken, en instrumenten creëren die ook echt bijdragen aan het doel.
Iedere partij en elke stemmer zal en mag een mening hebben of meer of minder verplichtingen goed zijn en of de belastingen hoger of lager moeten. Mijn stem zal echter gaan naar een partij die de arbeidsmarkt zodanig wil vernieuwen, dat iedereen duurzaam én dynamisch op z’n plek zit, in een contractvorm die past bij ieders eigen voorkeur.
