De politieke partijen worstelen nog steeds met de juiste kwalificatie van de zelfstandige. “Geef zelfstandigen eindelijk duidelijkheid,” roept Frank Alfrink op (voorzitter Vereniging ZZP Nederland).
Voor de derde keer in vier jaar tijd mogen we naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. Er doen weer meer partijen mee en de strijd om het centrale onderwerp waarop de dames en heren lijsttrekkers met elkaar in debat zullen gaan, zal wederom niet de arbeidsmarkt zijn. Uiteraard wordt er wel gesproken over arbeidsmigratie, maar dan meer vanuit de loopgraven dan vanuit de gedachte om hier een duurzame oplossingsrichting voor te vinden.
Binnen de context van arbeidsmigratie zou je verwachten dat ook de krapte van de arbeidsmarkt prioriteit heeft, maar ik vrees dat hier geen aandacht voor zal zijn. Om nog maar te zwijgen van aandacht voor zelfstandigen. Op het moment dat ik deze column schrijf, download ik de 360 pagina’s tellende Memorie van Toelichting van het voorstel Basisverzekering Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen. Dit aangevuld met het Besluit Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden, de Platformrichtlijn en de Zelfstandigenwet en zo kan ik stellen dat er best veel aandacht is voor zelfstandigen. Maar niet op de manier waarop we dat zouden willen.
Veel van deze voorstellen proberen een oplossing te bieden voor de onzekere status van zelfstandigen. Immers: deze groep wordt gedwongen, verdient te weinig en dekt zijn risico’s onvoldoende of niet af. En als het fout gaat, komen ze allemaal ‘ten laste van de maatschappij’. Het nadeel van deze ‘foute’ overtuigingen is dat het hier en daar ook terecht is. Er zijn zelfstandigen die gedwongen worden, te weinig verdienen of niet goed voor zichzelf (kunnen) zorgen, maar dit is aantoonbaar een minderheid van de totale groep. Waarom draaien we het niet om? We definiëren wanneer je een echte ondernemer bent, die zijn eigen sociale zekerheid op orde heeft. Voldoe je daar niet aan, dan ben je volgens de definitie geen ondernemer. Op deze manier doe je recht aan de waarde van de groep zelfstandige ondernemers en bestrijd je ook de ongewenste schijnzelfstandigheid. Een werkwijze die op steun van de leden van ZZP Nederland kan rekenen. Resteert de vraag: zijn er politieke partijen die dit snappen?
Zelfstandigen in de diverse programma’s
Hoe denken de diverse politieke partijen over ondernemers? Zijn het echte ondernemers die er (nog) niet voor kiezen om ook werkgever te zijn, of ziet de politiek de zelfstandige als een geëmancipeerde werknemer? Je merkt al snel dat dit de twee smaken zijn, hier en daar ingedeeld aan de hand van eigen creatieve overwegingen of criteria. De basis is de keuze: is de zelfstandige eigenlijk een werknemer of toch echt een ondernemer? Ik licht, zonder waardeoordeel en naamsvermelding, een paar zaken uit de diverse verkiezingsprogramma’s:
- Het ‘werknemer-tenzij’-principe wordt ingevoerd: iemand is in principe een werknemer en heeft recht op sociale zekerheid, tenzij wordt aangetoond dat iemand werkt als zelfstandig ondernemer.
- Ondernemerschap uit overtuiging juichen we toe, maar veel zelfstandigen bouwen geen pensioen op of hebben geen verzekering voor arbeidsongeschiktheid. Met alle gevolgen van dien voor henzelf en de samenleving.
- We maken de positie van zelfstandigen duidelijker door wetgeving aan te passen en te blijven inzetten op goede communicatie. Zelfstandigen moeten verantwoordelijkheid nemen voor een inkomensvoorziening bij arbeidsongeschiktheid en een toereikend pensioen.
- Zzp’ers houden hun vrijheid, maar nemen ook verantwoordelijkheid door een voorziening voor pensioen en arbeidsongeschiktheid te treffen, met keuzevrijheid voor iedereen.
- Flexwerk is alleen voor piek en ziek. Vaste krachten zorgen voor behoud en opbouw van kennis en vakmanschap. Dit zorgt voor meer innovatie en arbeidsproductiviteitsgroei. Schijnzelfstandigen komen in loondienst.
Zo maar een paar passages uit verschillende programma’s, waaruit blijkt dat er geworsteld wordt met de juiste kwalificatie van de zelfstandige.
Uit onze achterbanraadplegingen wordt de roep om duidelijkheid steeds luider. Duidelijkheid die gebaseerd is op ondernemerschap. Nu ondervindt nagenoeg iedereen last van de multi-interpretabele regelgeving, de holistische toetsing op basis van het Burgerlijk Wetboek en de negen criteria uit het Deliveroo-arrest, en het uitblijven van handhavingsoordelen vanuit de Belastingdienst. Allemaal zaken waardoor opdrachtgevers zenuwachtig worden en de veilige keuze maken geen zelfstandigen meer in te huren.
Duidelijke oplossing is voorhanden
Hoewel de diverse verkiezingsprogramma’s geen duidelijke oplossing bieden en er na de verkiezingen ongetwijfeld een lange formatie volgt, waarin de positie van de zelfstandige geen prioriteit zal hebben, of erger: een wisselgeldpositie wordt, is de oplossing toch eenvoudig.
Het is dus noodzakelijk dat er een wettelijke kwalificatie voor de zelfstandig ondernemer komt en we niet langer afhankelijk zijn van arbeidsrechtelijke jurisprudentie en holistische toetsingen door een organisatie die daar niet voor opgeleid of uitgerust is. Het enige cruciale criterium dat toegevoegd moet worden in artikel BW 7.610, moet zijn dat de ‘afslag’ vanuit het arbeidsrecht naar de overeenkomst van opdracht of aanneming van werk, ligt in de feitelijke constatering bij wie de risico’s van het werk liggen. Liggen de risico’s van de uitvoering van het werk bij de zelfstandige ondernemer, dan is er sprake van een eigen wilsautonomie en kan er daarom nooit sprake zijn van een dienstbetrekking.
Stel verder criteria op waaraan eenieder moet voldoen om zichzelf te kwalificeren als ondernemer. Deze set aan criteria mag best stevig zijn, inclusief de verplichting zorg te dragen voor de eigen sociale zekerheid en het inkomen voor later. We spreken hier dus over:
Eenieder die voldoet aan al deze criteria is een echte ondernemer en voldoet ook aan het criterium van de ‘wilsautonomie’, als beide partijen afspreken dat er sprake is van een opdrachtovereenkomst tussen twee partijen waarbij de opdrachtnemer ook de verantwoordelijkheid heeft/neemt om aansprakelijk te zijn voor de eigen werkzaamheden. Op deze manier hoeven we de vergelijking met werknemers niet meer te maken, sluiten we automatisch het merendeel van de schijnzelfstandigen uit en komt er niemand ten laste van de maatschappij.
Deze stellingname hebben we ook getoetst onder de achterban, zowel onder individuele als collectieve leden. Willen we als een volwassen speler op de arbeidsmarkt gezien worden, dan zullen we ons niet alleen als zodanig moeten gedragen, maar zullen we ook onze zaken op orde moeten hebben. De uitkomst was een volmondig: eens.
Ik vrees dat we na 29 oktober een ingewikkelde formatie tegemoet gaan. Uiteraard zullen we vanuit Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN), de koepelorganisatie van belangenorganisaties voor zelfstandig ondernemers waar ZZP Nederland bestuurslid van is, bij alle partijen benadrukken dat het tijd is voor een oplossing en dat deze oplossing eenvoudig te realiseren is. Niet door kunstmatig via het arbeidsrecht elke klus van elke zelfstandige tegen het licht te houden, maar door te kijken naar de eerdere genoemde heldere ondernemerscriteria’.
Kortom: mijn oproep aan partijen luidt: “Stop met het opleggen van een arbeidsrechtelijk keurslijf. Geef zelfstandigen eindelijk duidelijkheid. Definieer ondernemerschap en erken de waarde die ruim 1,6 miljoen zelfstandigen toevoegen aan economie en samenleving.”
Frank Alfrink
Voorzitter Vereniging ZZP Nederland
Frank Alfrink is voorzitter van Vereniging ZZP Nederland. Vereniging ZZP Nederland is de grootste onafhankelijk belangenbehartiger voor zelfstandigen zonder personeel.
